Maslow ban đầu đã tuyên bố rằng mỗi cá nhân phải thỏa mãn nhu cầu thâm hụt cấp thấp hơn trước khi đáp ứng những nhu cầu tăng trưởng cấp cao hơn trong tháp nhu cầu Maslow. Tuy nhiên, sau đó ông đã làm rõ rằng, việc thỏa mãn nhu cầu không bắt buộc phải theo một trình tự nhất định.
Tháp nhu cầu Maslow là gì?
Tháp nhu cầu Maslow (Maslow’s hierarchy of Needs) là một mô hình tâm lý đại diện cho những hành vi, tâm lý phổ biến của con người theo mô hình 5 tầng của kim tự tháp, mỗi tầng tượng trưng cho một nhóm nhu cầu cơ bản của con người, bắt đầu từ các nhu cầu đơn giản đến phức tạp hơn bao gồm: Sinh lý (Physiological), An toàn (Safety), Quan hệ xã hội (Love/Belonging), Kính trọng (Esteem), Thể hiện bản thân (Self-Actualization).
Không chỉ trong cuộc sống đời thường, nhiều lĩnh vực ngành nghề ứng dụng hiệu quả tháp nhu cầu Maslow vào hoạt động như Marketing, kinh doanh, quản trị nhân lực,...
Ý nghĩa của tháp nhu cầu Maslow
Tháp nhu cầu Maslow có ý nghĩa quan trọng trong thực tiễn, giúp mỗi cá nhân hiểu được nhu cầu và cách mà chúng ảnh hưởng đến những quyết định, hành vi của con người. Nó cho thấy rằng, con người không chỉ có những nhu cầu về vật chất mà còn có nhu cầu về tinh thần, xã hội. Nếu các nhu cầu thấp hơn không được đáp ứng đầy đủ, thì sẽ khó có thể tiến đến những mục tiêu cao hơn.
Hệ thống phân cấp nhu cầu trong tháp Maslow thể hiện một phần của sự thay đổi quan trọng trong tâm lý học. Thay vì tập trung vào hành vi và những sự thay đổi bất thường, tâm lý học nhân văn của Maslow tập trung vào sự phát triển của những cá nhân khỏe mạnh.
Có tương đối ít nghiên cứu thể hiện việc ủng hộ thuyết tháp nhu cầu của Maslow. Trong một nghiên cứu được công bố vào năm 2011, các nhà nghiên cứu đến từ Đại học Illinois đã thử nghiệm hệ thống phân cấp này.
Sau đó, họ cho rằng trong việc đáp ứng các nhu cầu có mối tương quan chặt chẽ với hạnh phúc, mỗi cá nhân đến từ những nền văn hóa khác nhau trên khắp thế giới cho rằng, các nhu cầu xã hội và việc thể hiện bản thân là quan trọng ngay cả khi những nhu cầu sinh lý cơ bản nhất không được đáp ứng.
Những kết quả như vậy cho thấy rằng mặc dù những nhu cầu này có thể là động lực mạnh mẽ cho hành vi của con người, nhưng chúng không nhất thiết phải ở dạng thứ bậc như Maslow đã mô tả.
5 Cấp bậc trong thuyết tháp nhu cầu Maslow
5 cấp bậc trong tháp nhu cầu Maslow được phát triển theo thứ dưới lên trên, tương ứng với những nhu cầu cơ bản đến phức tạp. Maslow cho rằng, 4 nhu cầu đầu tiên xuất phát từ sự thiếu hụt nên sinh ra nhu cầu (Basic needs) nhằm đáp ứng những mong muốn này. Với nhu cầu thứ 5 - nhu cầu cao nhất, điều này không xuất phát từ sự thiếu hụt mà bắt nguồn từ những mong muốn tự nhiên của con người là phát triển bản thân (Meta needs).
Nhu cầu sinh lý (Physiological Needs)
Nhu cầu sinh lý là cấp bậc dưới cùng, thể hiện những nhu cầu cơ bản và bắt buộc phải có để duy trì sự sống của mỗi người. Theo Maslow, chỉ khi đáp ứng được tầng nhu cầu sinh lý này, mỗi người mới có thể đạt được những bậc tiếp theo trong mô hình tháp.
Nhu cầu sinh lý bao gồm những hoạt động cơ bản như ăn uống, nơi ở, quần áo,... Đây là được xem là nhu cầu cơ bản và quan trọng nhất để con người hoạt động, phát triển về mặt sinh học.
Nhu cầu đảm bảo an toàn (Safety Needs)
Nhu cầu đảm bảo an toàn là cấp bậc thứ 2 trong tháp nhu cầu Maslow. Sau khi đã đáp ứng về các nhu cầu cơ bản, con người sẽ muốn có những thứ giúp đảm bảo sự an toàn. Nhu cầu này bao gồm:
- Sự đảm bảo an toàn về tính mạng
- Đảm bảo an toàn về sức khỏe
- Đảm bảo an toàn về tài chính
Chẳng hạn như khi đã có một công việc ổn định, số tiền lương đủ để đáp ứng những nhu cầu về ăn, mặc, chỗ ở,... thì một người sẽ có xu hướng quan tâm nhiều hơn đến vấn đề an toàn về sức khỏe, thông qua việc lựa chọn những thực phẩm lành mạnh, vệ sinh và có chất lượng hơn. Hoặc mong muốn được đóng đầy đủ các loại bảo hiểm trong môi trường làm việc.
Nhu cầu này kết hợp với nhu cầu sinh lý cấp 1 sẽ giúp mỗi người có một cuộc sống lành mạnh, chất lượng và hiệu quả hơn. Đây là 2 cấp bậc đáp ứng nhu cầu về mặt thể chất. Trong một số tài liệu, hai nhu cầu này được gộp chung thành một nhóm.
Nhu cầu xã hội (Love/ Belonging Needs)
Sau khi đã thỏa mãn các nhu cầu về thể chất, mỗi người sẽ mong muốn được đáp ứng những nhu cầu về tinh thần. Ở cấp bậc thứ 3 này, những nhu cầu thỏa mãn về tinh thần bắt đầu xuất hiện. Nhu cầu này là những mong muốn về việc mở rộng mối quan hệ như gia đình, tình yêu, bạn bè,... nhằm loại bỏ cảm giác cô đơn, buồn bã khi ở một mình, mang lại sự thân thuộc, gần gũi và sẻ chia.
Chẳng hạn: Một người mới đi làm sẽ quan tâm về mức lương để đáp ứng các nhu cầu về chỗ ở, ăn uống, mặc ấm,... sau đó xem xét môi trường làm việc đó có an toàn không, có được đóng bảo hiểm không. Khi những điều này được thỏa mãn, cá nhân đó sẽ mở rộng những mối quan hệ xã hội, với đồng nghiệp, khách hàng nhằm hòa nhập và thực hiện công việc hiệu quả hơn.
Nhu cầu được kính trọng (Esteem Needs)
Nhu cầu được kính trọng trong tháp nhu cầu Maslow thể hiện mong muốn nhận được sự tôn trọng từ người khác. Khi ở cấp bậc này, mỗi người sẽ không ngừng nỗ lực, cố gắng để nhận được sự tôn trọng từ bên ngoài. Biểu hiện rõ nhất của nhu cầu này bao gồm:
- Mong muốn về danh tiếng, sự tôn trọng từ bên ngoài: Bao gồm danh tiếng, địa vị, mức độ thành công
- Lòng tự trọng với bản thân: Thể hiện ở một người coi trọng đạo đức bản thân, coi trọng phẩm giá. Nếu thiếu đi lòng tự trọng, con người sẽ thấy mặc cảm và lo lắng khi gặp khó khăn trong mọi việc.
Thực tế cho thấy, khi có được sự tôn trọng và công nhận từ bên ngoài, mỗi cá nhân sẽ cảm thấy tự tin, tôn trọng bản thân hơn. Với cấp độ này, mỗi cá nhân sẽ tự biết cố gắng phát triển bằng mọi cách để thăng tiến hơn trong công việc, cuộc sống.
Nhu cầu thể hiện bản thân (Self-Actualization Needs)
Nhu cầu thể hiện bản thân là cấp bậc cao nhất của mỗi cá nhân, vị trí này xuất hiện khi 4 cấp bậc kia đã được thỏa mãn. Tuy nhiên có một sự khác biệt so với 4 nhu cầu trước đó, đó là nó không xuất hiện từ sự thiếu hụt mà bắt nguồn từ chính những mong muốn phát triển của mỗi người.
Nhu cầu thể hiện bản thân thường ở những người đã có những thành tựu, thành công nhất định trong cuộc sống. Khi muốn được người khác thấy được trí tuệ, tiềm năng và sự phát triển của mình, họ sẽ làm mọi việc để thỏa mãn đam mê cũng như tìm kiếm được những giá trị thực của bản thân.
Maslow tin rằng, để hiểu được mức độ của nhu cầu này, cá nhân đó không chỉ đạt được mong muốn của các cấp dưới mà còn phải làm chủ được những điều này. Có thể nói, mục đích con người khi muốn thỏa mãn nhu cầu ở đỉnh chóp này là để bảo đảm và duy trì 4 nhu cầu ở dưới.
Tháp nhu cầu Maslow mở rộng
Ngoài 5 cấp bậc chính trên, tháp nhu cầu Maslow hiện tại còn mở rộng thêm 3 cấp độ nữa, gọi là tháp nhu cầu Maslow 8 bậc, bao gồm:
- Nhu cầu nhận thức (Cognitive): Nhu cầu về việc tò mò, tìm hiểu, mở rộng kiến thức
- Thu cầu thẩm mỹ (Aesthetic): Đây là nhu cầu về việc tìm kiếm cái đẹp, đó có thể là nghệ thuật, âm nhạc, cảnh quan
- Nhu cầu về tự tôn bản ngã (Self-Transcendence): Nhu cầu này được thúc đẩy bởi những giá trị vượt ra ngoài bản thân, nhận thức và theo đuổi những giá trị vô hình, mang tính tâm linh, khám phá những khái niệm thần bí, kết nối với thế giới tự nhiên xung quanh.
Ứng dụng mô hình tháp nhu cầu Maslow trong thực tiễn
Marketing
Một khi đã hiểu rõ về các cấp bậc trong tháp nhu cầu Maslow, đội ngũ Marketing có thể vẽ ra được chân dung đối tượng khách hàng mục tiêu mà họ muốn tiếp cận. Cụ thể, Maslow chỉ ra rằng con người có một loạt nhu cầu cơ bản và xếp chúng thành một tháp, bao gồm nhu cầu sinh lý, an toàn, mối quan hệ xã hội, công nhận và thể hiện bản thân.
Nếu một sản phẩm đáp ứng nhu cầu về an toàn, thì quảng cáo của sản phẩm đó có thể tập trung vào các lợi ích về an toàn. Hoặc có thể sử dụng mô hình này để phát triển các chiến lược tiếp thị dựa trên từng giai đoạn của khách hàng trong tháp nhu cầu Maslow. Ví dụ, đối với những khách hàng ở giai đoạn đầu tiên trong tháp nhu cầu, các nhà tiếp thị có thể tập trung vào các sản phẩm/ dịch vụ để đáp ứng nhu cầu sinh lý hoặc an toàn.
Kinh doanh
Trong kinh doanh, việc hiểu và đáp ứng những nhu cầu theo tháp Maslow của khách hàng có thể giúp tăng doanh số bán hàng và tăng sự hài lòng của họ.
Ví dụ, khi kinh doanh thực phẩm, nhu cầu sinh lý là cấp độ cơ bản nhất và quan trọng nhất trong tháp nhu cầu Maslow. Điều này có nghĩa là sản phẩm phải đáp ứng được nhu cầu cơ bản nhất này, tức là phải đủ nhiều, tươi ngon, dinh dưỡng.
Quản trị
Trong các lĩnh vực quản trị như quản trị kinh doanh, quản trị doanh nghiệp, quản trị nhân sự,... tháp nhu cầu Maslow có thể là công cụ hỗ trợ rất đắc lực. Chẳng hạn như doanh nghiệp cần đáp ứng những nhu cầu cơ bản về lương, thưởng để nhân viên duy trì cuộc sống như ăn mặc, nhà ở, xăng xe,... Tiếp đến là nhu cầu được an toàn, bằng cách đóng các loại bảo hiểm cần thiết cho họ như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm lao động,...
Bên cạnh đó, các nhà quản trị cũng cần đưa ra các hoạt động nhằm tạo ra sự gắn kết giữa các bộ phận/ phòng ban như teambuilding, event nội bộ,... Còn với nhu cầu được tôn trọng, doanh nghiệp cần lắng nghe, đánh giá công tâm mỗi cá nhân và có những chế độ khen thưởng phù hợp.
Giáo dục
Trong giáo dục, đặc biệt là ở cấp mầm non và tiểu học, tháp nhu cầu Maslow được ứng dụng rất hữu ích. Với cấp bậc thứ nhất, các em cần được dạy về việc chăm sóc bản thân như ăn uống, mặc đồ, ngủ nghỉ,... Cấp thứ 2, nhu cầu an toàn dạy trẻ có ý thức bảo vệ bản thân, ra tín hiệu giúp đỡ khi ở trong môi trường nguy hiểm.
Ở cấp bậc thứ 3, giáo viên sẽ dạy trẻ cách giao tiếp với nhiều mối quan hệ, xưng hô sao cho phù hợp, những gì nên nói và không nên nói. Tầng thứ 4, các bé cần được dạy về cách yêu bản thân và cách đối xử với mọi người xung quanh. Qua đó, hình thành nên tư duy của trẻ để phát triển và hoàn thiện tâm lý.
Ưu điểm và hạn chế của tháp nhu cầu Maslow
Ưu điểm
- Một bản tóm tắt hữu ích thể hiện được các nhu cầu, tâm lý và hành vi của con người, giúp ứng dụng vào nhiều ngành nghề một cách hữu ích
- Giúp các doanh nghiệp thấu hiểu, nắm bắt được đối tượng khách hàng mục tiêu về hành vi, xu hướng của họ, từ đó đưa ra những chiến lược tiếp cận hiệu quả
- Được xem là định hướng phát triển cho đa dạng các lĩnh vực, ngành nghề
Nhược điểm
- Vẫn có những sai lệch nhất định và gây ra nhiều tranh cãi. Bởi thuyết tháp nhu cầu Maslow chỉ mang tính tương đối, không áp dụng chính xác cho nhiều môi trường, nền văn hoá, quốc gia khác nhau.
- Không đo lường được chính xác mức độ thỏa mãn trong một nhu cầu trước khi chuyển sang những nhu cầu tiếp theo
- Không có một sự sắp xếp, ưu tiên nhất định trong nhu cầu của mỗi cấp bậc.
Một số lưu ý khi ứng dụng tháp nhu cầu Maslow
Không phải lúc nào nhu cầu cũng rập khuôn như tháp Maslow
Như đã phân tích ở trên, tuy theo Maslow, chỉ khi thực hiện những cấp thấp thì mới tiến lên được các cấp cao hơn theo thứ tự từ đáy đến đỉnh. Nhưng sau nhiều tranh cãi, Maslow cũng thừa nhận rằng, những nhu cầu này không phải lúc nào cũng rập khuôn như vậy, nó có thể thay đổi tùy vào mỗi cá nhân và hoàn cảnh cụ thể.
Chẳng hạn như nhu cầu về các mối quan hệ, tình cảm được xếp sau nhu cầu an toàn. Tuy nhiên, một số người có thể muốn được hạnh phúc, có nhiều mối quan hệ nên khi đã đáp ứng những nhu cầu sinh lý cơ bản, họ lựa chọn mở rộng mối quan hệ, ở bên cạnh gia đình, tìm kiếm tình yêu,...
Nhu cầu có thể không tăng theo thứ bậc
Tháp nhu cầu Maslow thể hiện rằng các nhu cầu có thể tăng theo trình tự. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, nhu cầu ở sau có thể bị gián đoạn do nhu cầu ở trước chưa được đáp ứng. Hoặc nhu cầu trước đã được đáp ứng nhưng do một số biến cố tác động mà nó cần phải được thực hiện lại.
Chúng ta không thể đảm bảo nó mãi giữ nguyên theo thời gian, giống như làn sóng sa thải gần đây, tỷ lệ người lao động thất nghiệp rất cao, họ bị sa thải hoặc không kiếm được việc làm. Chính vì vậy, họ cần phải tìm lại những nhu cầu cơ bản nhất thông qua việc tìm kiếm công việc mới để đáp ứng nhu cầu về ăn uống, chỗ ở, quần áo,...
Một số câu hỏi thường gặp về tháp nhu cầu Maslow
Lịch sử của thuyết tháp nhu cầu Maslow?
Hệ thống phân cấp nhu cầu của Maslow lần đầu tiên được giới thiệu trong bài báo năm 1943 của Abraham Maslow, “A Theory of Human Motivation.” Maslow sau đó đã hoàn thiện lý thuyết này vào năm 1954 với cuốn sách “ Động lực và tính cách ”. Kể từ đó, lý thuyết này vẫn là một chủ đề phổ biến trong các lớp xã hội học, đào tạo quản lý và tâm lý học.
Tháp nhu cầu Maslow có bị giới hạn không?
Mặc dù tháp nhu cầu Maslow là một mô hình quan trọng trong tâm lý học, nhưng nó cũng có hạn chế, bị đặt ra nhiều câu hỏi về tính chính xác và tính áp dụng của nó. Một số nhà nghiên cứu cho rằng, tháp nhu cầu Maslow không thể hiện đầy đủ và chính xác trong việc mô tả nhu cầu của con người, không phản ánh chính xác các giá trị văn hóa đa dạng.
Ngoài ra, việc áp dụng tháp nhu cầu Maslow trong Marketing, kinh doanh cũng gặp phải nhiều thách thức, bởi nhu cầu của khách hàng có thể phức tạp hơn và không đơn giản chỉ nằm trong một trong năm tầng của tháp nhu cầu Maslow. Tuy nhiên, đây vẫn là một công cụ hữu ích được nhiều doanh nghiệp áp dụng trong lĩnh vực kinh doanh của mình.
Tháp nhu cầu Maslow có còn phù hợp với thời đại hiện tại không?
Mặc dù tháp nhu cầu Maslow đã được đưa ra từ những năm 1943, nhưng nó vẫn được áp dụng trong nhiều lĩnh vực hiện nay, bao gồm Marketing, kinh doanh, quản trị và giáo dục. Tuy nhiên, để phù hợp với bối cảnh thời đại hiện tại, các nhà nghiên cứu, nhà quản trị cần phải xem xét và điều chỉnh lại mô hình này để phù hợp với các nhu cầu của khách hàng và các giá trị văn hóa hiện tại.
Maslow đưa ra những quan điểm tích cực về tâm lý, nhu cầu, hành vi của con người. Tuy nhiên thuyết tháp nhu cầu Maslow vẫn là đề tài gây tranh cãi trong nhiều năm vì nó không phù hợp cho tất cả mọi trường hợp. Mặc dù vậy, đây vẫn là một bản tóm tắt hữu ích và ứng dụng các ngành nghề, lĩnh vực trong nhiều doanh nghiệp.
