Thương mại toàn cầu đang ngày càng phức tạp, thuế đối ứng là một công cụ được nhiều quốc gia sử dụng để bảo vệ lợi ích của mình. Với doanh nghiệp, đây vừa là một rào cản pháp lý, phí phát sinh vừa là một bài kiểm tra thực sự về khả năng quản trị trong bối cảnh hội nhập. Thực tế cho thấy, gần 70% các doanh nghiệp tại Hoa Kỳ cho biết, thuế đối ứng có những tác động đáng chú ý đến hoạt động kinh doanh của họ.
Vì vậy, nếu chỉ phản ứng bị động, doanh nghiệp rất dễ rơi vào thế yếu. Ngược lại, khi chủ động theo dõi chính sách, đánh giá rủi ro và chuẩn bị chiến lược ứng phó, doanh nghiệp sẽ giữ được thế chủ động và thậm chí biến thách thức thành lợi thế.
Thuế đối ứng là gì?
Thuế đối ứng hay thuế trả đũa (tiếng Anh: retaliatory tariff) là một loại thuế mà một quốc gia áp dụng lên hàng hóa nhập khẩu từ quốc gia khác như một biện pháp đáp trả khi nước kia áp đặt thuế hoặc rào cản thương mại bất lợi cho nước mình. Nói một cách đơn giản: Nếu một nước A tăng thuế lên hàng hóa của nước B, thì nước B có thể áp thuế đối ứng lên hàng hóa từ nước A như một cách “phản đòn” để bảo vệ lợi ích kinh tế của mình.
Khi thuế đối ứng xuất hiện, nhiều doanh nghiệp rơi vào tình thế bị động: nguyên vật liệu nhập khẩu tăng giá, chi phí đội lên, thị trường xuất khẩu bị thu hẹp. Tuy nhiên, trong thách thức đó cũng hàm chứa cơ hội: doanh nghiệp có thể tái cơ cấu chuỗi cung ứng, tìm kiếm thị trường thay thế, chuyển hướng đầu tư hoặc nội địa hóa sản xuất. Điều quan trọng là lãnh đạo phải có tư duy chiến lược và hiểu biết về chính sách để dẫn dắt tổ chức đi qua biến động.
Thuế đối ứng là biện pháp một quốc gia áp dụng để đáp trả mức thuế nhập khẩu từ quốc gia khác
Tác động của thuế đối ứng
Tác động đối với quốc gia áp dụng thuế đối ứng
Bảo vệ sản xuất trong nước
Thuế đối ứng giúp tăng giá hàng hóa nhập khẩu từ nước bị áp thuế, từ đó tạo ra lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp trong nước. Khi giá hàng ngoại tăng cao, người tiêu dùng có xu hướng chuyển sang sử dụng hàng nội địa, giúp ổn định thị phần cho doanh nghiệp quốc nội, đặc biệt trong các ngành nhạy cảm như thép, nông sản hay công nghiệp nhẹ.
Khuyến khích sản xuất trong nước
Thuế đối ứng còn là một cú hích thúc đẩy doanh nghiệp nội phát triển, đầu tư mở rộng sản xuất và đổi mới công nghệ. Trong dài hạn, điều này góp phần nâng cao năng lực tự chủ và sức cạnh tranh quốc gia, giảm lệ thuộc vào nhập khẩu trong những ngành chiến lược.
Tăng nguồn thu ngân sách
Mỗi sản phẩm bị đánh thuế đối ứng sẽ đóng góp thêm vào ngân sách nhà nước, đặc biệt nếu quy mô nhập khẩu vẫn lớn bất chấp thuế suất cao. Đây là nguồn thu đáng kể trong bối cảnh nhiều quốc gia phải cân đối chi tiêu công. Tuy nhiên, khoản thu này thường không bền vững nếu kéo dài căng thẳng thương mại.
Tạo căng thẳng thương mại
Một mặt tích cực có thể kéo theo mặt tiêu cực. Thuế đối ứng dễ tạo ra phản ứng trả đũa, mở đầu cho cuộc chiến thương mại giữa các quốc gia. Điều này có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, gây tổn thất cho cả hai bên và làm suy yếu lòng tin trong đàm phán thương mại song phương hoặc đa phương.
Tác động đối với quốc gia bị áp dụng thuế đối ứng
Giảm khả năng cạnh tranh
Hàng hóa của quốc gia bị áp thuế đối ứng sẽ trở nên đắt đỏ hơn tại thị trường nước ngoài, khiến chúng mất lợi thế cạnh tranh về giá. Trong khi người tiêu dùng thường ưu tiên sản phẩm rẻ hơn, điều này có thể khiến doanh nghiệp xuất khẩu mất thị phần nhanh chóng, nhất là trong các ngành vốn cạnh tranh khốc liệt.
Giám xuất khẩu
Khi thuế đối ứng khiến giá sản phẩm tăng, đơn hàng từ thị trường bị áp thuế sẽ giảm mạnh. Doanh nghiệp xuất khẩu bị đình trệ hoạt động, kéo theo các hệ lụy như sa thải lao động, giảm sản lượng và mất vị thế trên thị trường quốc tế. Đặc biệt, các doanh nghiệp vừa và nhỏ dễ bị tổn thương nhất vì thiếu năng lực ứng phó.
Tăng chi phí cho người tiêu dùng
Việc bị áp thuế đối ứng khiến quốc gia vừa mất thị trường, vừa khiến giá cả trong nước tăng cao. Nhiều doanh nghiệp phụ thuộc vào nguyên liệu nhập từ đối tác, khi thuế tăng, chi phí đầu vào cũng tăng theo. Doanh nghiệp buộc phải nâng giá bán, và người tiêu dùng cuối cùng là bên gánh chịu.
Tác động đối với người tiêu dùng
Khi hai quốc gia leo thang chính sách thuế, hàng hóa bị đánh thuế cao sẽ ít được lưu thông hơn. Kết quả là người tiêu dùng ở cả hai bên sẽ chịu thiệt, họ phải chi trả nhiều hơn để mua các sản phẩm từng có giá rẻ và chất lượng tốt từ nước ngoài. Đồng thời, người tiêu dùng mất cơ hội tiếp cận những lựa chọn phong phú và đa dạng hơn.
Tác động đối với doanh nghiệp
Với doanh nghiệp, đặc biệt là các công ty xuất khẩu, thuế đối ứng có thể trở thành "cơn ác mộng" thực sự. Bởi lẽ, khi bị áp thuế, hàng hóa xuất khẩu sẽ trở nên đắt đỏ hơn trên thị trường quốc tế, làm giảm sức cạnh tranh và hấp dẫn của sản phẩm. Hệ quả là doanh nghiệp mất thị phần, giảm đơn hàng, lợi nhuận bị thu hẹp, thậm chí buộc phải cắt giảm sản lượng.
Để ứng phó, nhiều doanh nghiệp buộc phải điều chỉnh chiến lược kinh doanh, chẳng hạn như tìm kiếm thị trường thay thế, hoặc điều chỉnh lại mô hình sản xuất - những thay đổi này đều đòi hỏi chi phí lớn và không ít rủi ro vận hành.
Không chỉ vậy, thuế đối ứng còn ảnh hưởng đến dòng vốn đầu tư quốc tế. Ví dụ, một nhà đầu tư nước ngoài dự định rót vốn vào quốc gia A để sản xuất hàng hóa xuất khẩu sang quốc gia B. Tuy nhiên, nếu quốc gia B đang áp thuế đối ứng cao với hàng hóa từ A, nhà đầu tư có thể xem xét lại quyết định đầu tư vì lo ngại chi phí tăng cao và rủi ro thương mại. Điều này cho thấy, thuế đối ứng có tác động mạnh mẽ đến các kế hoạch phát triển dài hạn của doanh nghiệp toàn cầu.
Thuế đối ứng có thể gây căng thẳng thương mại hoặc ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu
Giải pháp ứng phó thuế đối ứng cho các nhà lãnh đạo doanh nghiệp
- Hiểu rõ quy định và quy trình
- Đa dạng hóa thị trường
- Xây dựng bộ phận pháp lý
- Xây dựng mối quan hệ và giám sát liên tục
- Áp dụng công nghệ trong quản trị thuế
- Tăng cường chuỗi cung ứng nội địa
- Đánh giá và kiểm soát rủi ro pháp lý liên quan
- Thiết lập tư duy chủ động và quản trị thuế chiến lược
Trước bối cảnh biến động trong chính sách thương mại toàn cầu và các rào cản như thuế đối ứng ngày càng phổ biến, lãnh đạo doanh nghiệp cần chuyển từ trạng thái bị động sang chủ động. Không chỉ ứng phó tình huống trước mắt, mà còn phải kiến tạo nội lực lâu dài, nhằm nâng cao khả năng thích nghi và duy trì đà tăng trưởng trong một sân chơi kinh tế đầy biến động và cạnh tranh khốc liệt.
Hiểu rõ quy định và quy trình
Việc hiểu sâu về hệ thống thuế quốc tế không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc đối với đội ngũ lãnh đạo trong thời đại toàn cầu hóa. Các nhà lãnh đạo cần chủ động cập nhật kiến thức về các quy tắc của WTO, các cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại và đặc biệt là nguyên tắc áp dụng thuế đối ứng như cách xác định hành vi bán phá giá, trợ cấp không công bằng và biện pháp phòng vệ thương mại. Ngoài ra, nên xây dựng quy trình nội bộ để rà soát và đánh giá rủi ro thuế định kỳ, đảm bảo doanh nghiệp luôn trong thế sẵn sàng phản ứng nhanh khi bị điều tra hoặc cảnh báo từ các cơ quan chức năng quốc tế.
Đa dạng hóa thị trường
Thay vì “bỏ tất cả trứng vào một giỏ”, doanh nghiệp nên phân bổ xuất khẩu theo mô hình “mạng lưới”, mở rộng sự hiện diện sang các thị trường tiềm năng chưa khai thác như Trung Đông, Châu Phi, hoặc các quốc gia trong CPTPP. Lãnh đạo cần phân tích mức độ rủi ro chính sách ở từng khu vực, từ đó lập danh mục thị trường ưu tiên theo tiêu chí ổn định chính trị, ưu đãi thuế quan, và mức độ thân thiện với hàng Việt. Đa dạng hóa không chỉ để tránh đòn thuế, mà còn là chiến lược tăng trưởng dài hạn có cơ sở.
Xây dựng bộ phận pháp lý
Bên cạnh xử lý các hợp đồng hay tranh chấp nội bộ, bộ phận pháp lý cần chuyển mình thành “đơn vị radar chiến lược” của doanh nghiệp. Họ phải có khả năng theo dõi các cuộc điều tra chống bán phá giá tại các thị trường mục tiêu, phân tích xu hướng lập pháp và đánh giá trước rủi ro khi công ty thay đổi mẫu mã sản phẩm, giá bán hay chính sách khuyến mãi. Việc tuyển dụng nhân sự có nền tảng vững về luật quốc tế, thương mại và thuế quan hoặc đào tạo nội bộ bài bản sẽ giúp doanh nghiệp chủ động chứ không bị động trong các vụ kiện phòng vệ thương mại.
Xây dựng mối quan hệ và giám sát liên tục
Quan hệ trong môi trường kinh doanh toàn cầu không chỉ nằm ở khách hàng hay đối tác, mà còn bao gồm cơ quan nhà nước và các tổ chức liên ngành. Việc duy trì kênh thông tin thường xuyên với Bộ Công Thương, Phòng Thương mại và Công nghiệp (VCCI), cùng các hiệp hội ngành nghề sẽ giúp doanh nghiệp nắm bắt sớm các động thái từ phía bạn hàng quốc tế. Ngoài ra, lãnh đạo cần đầu tư vào hệ thống cảnh báo sớm. Ví dụ: tự động theo dõi thông báo của Ủy ban Chống bán phá giá Hoa Kỳ hoặc cơ quan phòng vệ thương mại của EU - để đưa ra phản ứng nhanh trước khi bị áp thuế bất lợi.
Áp dụng công nghệ trong quản trị thuế
Chuyển đổi số trong lĩnh vực pháp lý và thuế là xu hướng không thể đảo ngược. Các nền tảng hay các giải pháp thuế nội địa thông minh có thể tích hợp dữ liệu bán hàng, xuất khẩu, nguyên vật liệu và thông tin nhà cung cấp để đưa ra bảng phân tích rủi ro thuế theo thời gian thực. Công nghệ còn giúp doanh nghiệp mô phỏng tác động tài chính nếu bị áp thuế đối ứng theo các kịch bản khác nhau. Từ đó xây dựng phương án ứng phó, điều chỉnh giá bán hoặc dịch chuyển chuỗi cung ứng kịp thời.
Tăng cường chuỗi cung ứng nội địa
Việc chuyển từ nhập khẩu sang nội địa hóa không thể diễn ra trong một sớm một chiều, nhưng lãnh đạo có thể bắt đầu từ những mắt xích chiến lược như nguyên vật liệu đầu vào hoặc logistics nội địa. Hợp tác dài hạn với nhà cung cấp trong nước, hỗ trợ họ đạt chuẩn quốc tế và cam kết sản lượng ổn định sẽ giúp doanh nghiệp vừa tối ưu chi phí vừa gia tăng khả năng chống chịu trước biến động thương mại. Đồng thời, việc xây dựng chuỗi giá trị “xanh” và “bền vững” tại địa phương cũng giúp doanh nghiệp dễ dàng hơn khi phải chứng minh không có trợ cấp không công bằng - một yếu tố thường bị điều tra trong các vụ áp thuế.
Đánh giá và kiểm soát rủi ro pháp lý liên quan
Để ứng phó hiệu quả với thuế đối ứng, nhà lãnh đạo cần thiết lập một hệ thống đánh giá rủi ro pháp lý từ khâu bán hàng đến toàn bộ vòng đời sản phẩm như chiến lược định giá, chính sách chiết khấu, nguồn gốc nguyên vật liệu, các hoạt động marketing quốc tế,...
Việc sử dụng nguyên liệu nhập khẩu từ quốc gia bị điều tra, hay việc trợ giá cho đối tác xuất khẩu - đều có thể vô tình tạo ra dấu hiệu “trợ cấp” bị cơ quan nước ngoài khai thác. Một hệ thống kiểm soát nội bộ tốt cần có khả năng rà soát hợp đồng quốc tế, hồ sơ hải quan và báo cáo tài chính liên quan đến hoạt động xuất khẩu, để phát hiện và phòng ngừa nguy cơ pháp lý ngay từ đầu, thay vì chỉ phản ứng khi rủi ro đã xảy ra.
Thiết lập tư duy chủ động và quản trị thuế chiến lược
Trong bối cảnh thuế đối ứng là “cuộc chơi dài hơi” giữa các nền kinh tế, các nhà lãnh đạo cần tái định nghĩa vai trò của thuế trong chiến lược phát triển doanh nghiệp. Không phải là công cụ tuân thủ hay tối ưu chi phí, thuế cần được nhìn nhận như một yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh toàn cầu. Tư duy quản trị thuế chiến lược đòi hỏi doanh nghiệp chủ động tham gia vào quy trình hoạch định chính sách thông qua các hiệp hội ngành, phản biện với cơ quan chức năng và thậm chí đồng kiến tạo các chuẩn mực mới trong giao thương. Doanh nghiệp có thể xây dựng bản đồ thuế toàn cầu theo từng khu vực, tích hợp vào hệ thống hoạch định chiến lược kinh doanh, từ đó dự báo sớm xu hướng và thiết lập các kịch bản linh hoạt để ứng phó hiệu quả khi chính sách thay đổi.
Thuế đối ứng là một phần tất yếu trong cục diện thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp. Thay vì lo ngại hay phản ứng bị động, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp cần chủ động nâng cao năng lực quản trị rủi ro thương mại, tái cấu trúc thị trường và chuỗi cung ứng, cũng như đầu tư vào hệ thống pháp lý - công nghệ vững chắc. Chỉ có như vậy, doanh nghiệp mới có thể duy trì lợi thế cạnh tranh và phát triển bền vững trước những biến động không thể đoán định.
Doanh nghiệp cần đa dạng hóa thị trường xuất nhập khẩu và chủ động cập nhật chính sách thuế
Kiến Thức Thuế dành cho Lãnh đạo - Giải pháp giúp giám đốc bớt ‘nặng đầu’ về thuế
Rất nhiều giám đốc thừa nhận rằng mình “không giỏi thuế”, cũng không có thời gian để học thuế như kế toán. Nhưng khi thuế không còn là một “con số phải đóng”, mà trở thành một rủi ro chiến lược, một gánh nặng chi phí hoặc một kẽ hở pháp lý, thì việc “mù mờ” về thuế trở thành rào cản nguy hiểm cho toàn bộ doanh nghiệp.
Trong bối cảnh thuế đối ứng, chính sách thuế mới, quy định xuyên biên giới thay đổi chóng mặt, các quyết định về giá, xuất - nhập khẩu, chuỗi cung ứng hay chiến lược thị trường,... đều cần người lãnh đạo có nền tảng hiểu biết đúng đắn về thuế để dẫn dắt doanh nghiệp vững vàng.
Và để giúp lãnh đạo doanh nghiệp nhanh chóng hình thành tư duy thuế chiến lược, hiểu đúng về thuế và dẫn dắt doanh nghiệp ứng phó vững vàng trước mọi biến động, Học viện Quản lý PACE triển khai chương trình “Kiến Thức Thuế cho Lãnh đạo” - nơi trang bị các kỹ năng cốt lõi chỉ trong 4 buổi học. Sau khi hoàn thành chương trình, người học sẽ:
- Hiểu tổng quan hệ thống thuế Việt Nam và các sắc thuế doanh nghiệp thường gặp như GTGT, TNDN, TNCN, cùng cách áp dụng thực tế.
- Nắm chắc kiến thức cơ bản về thuế, báo cáo thuế và cách tối ưu nghĩa vụ thuế đúng pháp luật.
- Cập nhật định hướng cải cách thuế mới của Nhà nước.
- Phân biệt rõ giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế, biết cách xử lý phù hợp theo quy định pháp lý.
Với hơn 20 năm triển khai thực tiễn, chương trình đã giúp hàng nghìn lãnh đạo “giải mã” những vấn đề đau đầu về thuế mà không cần phải trở thành chuyên gia thuế.
