Tư duy phát triển là gì? Vai trò và cách phát triển hiệu quả

Tư duy phát triển là một năng lực cốt lõi được nhấn mạnh trong hầu hết các chương trình đào tạo lãnh đạo toàn cầu, đặc biệt trong kỷ nguyên đầy biến động hiện nay. Đây chính là chìa khóa giúp doanh nghiệp thích ứng và vững vàng vượt qua những cú huých mang tính chuyển đổi như làn sóng số hóa và sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo.

Tư duy phát triển là gì?

Tư duy phát triển (Growth Mindset) là niềm tin rằng con người có thể nâng cao trí tuệ, kỹ năng và năng lực thông qua quá trình học hỏi, nỗ lực và kiên trì. Đây là một khái niệm được nhà tâm lý học Carol Dweck - giáo sư tại Đại học Stanford đưa ra trong quá trình nghiên cứu về động lực học tập và thành công.  

Không chỉ có giá trị trong giáo dục, tư duy phát triển ngày nay đã trở thành một năng lực thiết yếu trong môi trường doanh nghiệp hiện đại. Theo báo cáo “Growth Mindset in the Workplace” của TalentLMS, khảo sát trên hơn 300 lãnh đạo doanh nghiệp và 1.000 nhân viên tại Hoa Kỳ cho thấy: 80% các giám đốc điều hành cấp cao thừa nhận tư duy phát triển của nhân viên là yếu tố đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng doanh thu. Kết quả này khẳng định rằng việc xây dựng tư duy phát triển sẽ giúp gia tăng sự bứt phá, nâng tầm hiệu suất và năng lực cạnh tranh của tổ chức. 

Tư duy phát triển là tư duy có thể nâng cao thông qua việc học tập và kiên trì mỗi ngày

Lợi ích của tư duy phát triển

Tư duy phát triển đóng vai trò như nền tảng cốt lõi giúp hình thành năng lực thích nghi, thúc đẩy đổi mới và nâng cao hiệu quả tổ chức. Khi được lan tỏa trong toàn doanh nghiệp, tư duy này tạo điều kiện để đội ngũ học hỏi nhanh hơn, phản ứng linh hoạt hơn và vượt qua thách thức một cách bền vững, ngay cả trong những giai đoạn nhiều biến động.

Nâng cao khả năng học hỏi và thích nghi

Khả năng thích nghi là khả năng thích nghi với các điều kiện mới và đón nhận sự thay đổi với thái độ tích cực. Khi được nuôi dưỡng bởi tư duy phát triển, năng lực này trở thành nền tảng cho sự đổi mới liên tục, bởi mỗi thách thức được nhìn nhận như một cơ hội để học hỏi, nâng cao năng lực và phát triển bản thân. 

Những cá nhân sở hữu tư duy phát triển thường không giới hạn mình trong vùng an toàn, mà liên tục mở rộng kỹ năng chuyên môn và kiến thức để sẵn sàng đối mặt với thay đổi. Trong một thế giới nơi sự bất định là điều tất yếu, tổ chức có đội ngũ như vậy sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh mạnh mẽ, vững vàng trước mọi chuyển động của thị trường.

Tăng khả năng vượt khó và kiên trì

Người có tư duy phát triển thường xem thất bại là một phần tự nhiên của quá trình trưởng thành. Chính cách nhìn nhận này giúp họ duy trì được động lực và lòng kiên trì trong những thời điểm khó khăn. Trong thực tế, không phải chiến lược nào cũng thành công ngay từ đầu, nhưng với tư duy phát triển, người lãnh đạo có xu hướng điều chỉnh, học từ sai lầm và bền bỉ theo đuổi mục tiêu dài hạn.

Cải thiện hiệu suất làm việc và phát triển

Tư duy phát triển không chỉ được hình thành từ chính động lực nội tại của mỗi người mà nó còn có thể lan tỏa từ người này sang người khác. Đặc biệt, khi các nhà lãnh đạo thể hiện được tư duy chủ động của mình một cách rõ ràng và nhất quán, họ có thể truyền cảm hứng và tạo động lực để nhân viên vượt qua tâm lý “làm đủ” và hướng đến sự xuất sắc. Những tổ chức nuôi dưỡng được tư duy này thường ghi nhận năng suất cao hơn, giữ chân nhân tài tốt hơn, bởi mỗi cá nhân đều cảm nhận được cơ hội trưởng thành và phát triển lâu dài trong chính công việc của mình. 

Xây dựng mối quan hệ tốt hơn

Tư duy phát triển có thể nâng cao chất lượng các mối quan hệ một cách đáng kể bằng cách thúc đẩy giao tiếp hiệu quả, tăng cường khả năng phục hồi và khuyến khích sự hỗ trợ lẫn nhau. Những người sở hữu tư duy này nhìn nhận thách thức như cơ hội để học hỏi và trưởng thành, thay vì xem đó là mối đe dọa. Chính quan điểm tích cực này giúp họ tiếp cận xung đột và thất bại với tinh thần cởi mở và linh hoạt, từ đó xây dựng nên những mối quan hệ bền vững và đầy nội lực.

Tư duy phát triển giúp con người kiên cường và thích ứng nhanh chóng với mọi thay đổi

Dấu hiệu của người có tư duy phát triển

Người có tư duy phát triển thường thể hiện qua nhiều dấu hiệu rõ rệt trong suy nghĩ, hành vi và cách họ phản ứng với thử thách. Dưới đây là những dấu hiệu nổi bật:

• Tin rằng khả năng, trí thông minh có thể phát triển qua rèn luyện.
• Xem thất bại là cơ hội để học hỏi, không phải là dấu chấm hết.
• Chủ động tìm kiếm phản hồi để cải thiện bản thân.
• Thích thử thách mới và không ngại bước ra khỏi vùng an toàn.
• Kiên trì theo đuổi mục tiêu dài hạn, không dễ dàng bỏ cuộc.
• So sánh mình với chính mình hôm qua thay vì với người khác.
• Động lực đến từ sự phát triển nội tại, không chỉ vì phần thưởng bên ngoài.
• Luôn tò mò, ham học hỏi và tin vào việc học suốt đời.
• Nhận ra rằng nỗ lực quan trọng hơn tài năng bẩm sinh.
• Tin rằng mọi kỹ năng đều có thể học được nếu có quyết tâm.

Người có tư duy phát triển luôn xem thất bại là cơ hội để học hỏi và cải thiện

Sự khác biệt giữa tư duy phát triển và tư duy cố định

Khác với tư duy cố định, những người có tư duy phát triển luôn tin rằng thất bại là một phần tất yếu của sự trưởng thành. Họ chủ động học từ lỗi sai, tiếp nhận phản hồi và không ngừng cải thiện bản thân. 

4 cấp độ của của tư duy phát triển

Trong tiến trình chuyển hóa nhận thức và hành vi, tư duy phát triển thường trải qua các cấp độ là các “vùng phát triển” với đặc trưng tâm lý và hành vi khác nhau:

Vùng an toàn

Ở giai đoạn khởi đầu, cá nhân cảm thấy an toàn và kiểm soát được môi trường xung quanh khi làm việc trong những khuôn khổ quen thuộc, với những nhiệm vụ và trách nhiệm đã được định hình rõ ràng. Sự thoải mái này tạo cảm giác ổn định nhưng đồng thời cũng giới hạn khả năng phát triển vì thiếu động lực thử nghiệm, sáng tạo hay đón nhận thay đổi. Trong môi trường doanh nghiệp, vùng an toàn có thể biểu hiện qua việc ưu tiên sự ổn định và tránh né rủi ro, điều này đôi khi khiến tổ chức trì trệ, chậm đổi mới.

Vùng sợ hãi

Khi bước ra khỏi vùng an toàn, các cá nhân sẽ đối mặt với sự lo lắng, bất an và mất tự tin. Áp lực từ môi trường bên ngoài như phản hồi tiêu cực, chỉ trích hoặc sự cạnh tranh có thể gia tăng cảm giác e ngại và dẫn đến sự ngập ngừng trong việc chấp nhận thử thách mới. Đây là giai đoạn nhạy cảm và dễ khiến họ bị đẩy vào trạng thái phòng thủ, thậm chí là từ bỏ nếu không có sự hỗ trợ đúng lúc. Đối với lãnh đạo, việc nhận diện và hỗ trợ cá nhân trong vùng sợ hãi là bước then chốt để giữ chân nhân sự và thúc đẩy văn hóa học hỏi.

Vùng lĩnh hội

Khi vượt qua được những rào cản tâm lý ban đầu, họ bắt đầu bước vào vùng lĩnh hội, bắt đầu quá trình phát triển kỹ năng và mở rộng nhận thức. Tại đây, các cá nhân chủ động tìm kiếm giải pháp, áp dụng các phương pháp mới và điều chỉnh cách tiếp cận dựa trên phản hồi thực tế. Nhờ đó, vùng an toàn được mở rộng và tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài. Trong bối cảnh doanh nghiệp, vùng này thường là nơi các sáng kiến đổi mới được thử nghiệm và cải tiến qua các chu kỳ học hỏi liên tục.

Vùng phát triển

Đây là giai đoạn cao nhất, khi cá nhân sẵn sàng đón nhận thử thách, chủ động thiết lập các mục tiêu phát triển cá nhân và nghề nghiệp rõ ràng, đồng thời kiên trì vượt qua khó khăn để đạt được kết quả xuất sắc. Giai đoạn này góp phần phát triển sự tự tin, khả năng thích nghi linh hoạt, và tinh thần đổi mới bền bỉ.

Ở cấp độ tổ chức, vùng phát triển biểu hiện qua năng lực cạnh tranh, đổi mới sáng tạo liên tục và khả năng dẫn đầu thị trường. Việc xây dựng và duy trì vùng phát triển đòi hỏi sự cam kết lâu dài từ cả cá nhân và doanh nghiệp, thông qua việc đầu tư vào đào tạo, văn hóa khuyến khích học hỏi và hệ thống phản hồi minh bạch.

4 Cấp độ của tư duy phát triển

Cách rèn luyện và thúc đẩy tư duy phát triển

1. Thay đổi cách nói chuyện với bản thân
2. Chấp nhận và học từ sai lầm
3. Chủ động đón nhận thử thách mới
4. Lắng nghe và cải thiện từ phản hồi
5. Đặt mục tiêu phát triển cho bản thân
6. Kết nối với những người có tư duy tích cực
7. Đọc sách, nghe podcast truyền cảm hứng
8. Dành thời gian đánh giá bản thân
9. Ghi nhận sự tiến bộ dù nhỏ nhất
10. Thực hành Mindfulness

Tư duy phát triển được hình thành và củng cố thông qua thực hành điều đặn và phản tư có mục đích.

Thay đổi cách nói chuyện với bản thân

Đối thoại nội tâm là quá trình trò chuyện thường xuyên nhất của mỗi người, có tác động sâu sắc đến nhận thức và hành vi. Việc chuyển đổi từ những câu hỏi mang tính tiêu cực như "Tại sao mình luôn thất bại?" sang các câu hỏi mang tính tích cực như "Mình có thể học được gì từ trải nghiệm này?" sẽ giúp định hình lại tư duy, từ chỗ tự phán xét sang thái độ học hỏi tích cực. Đối với các nhà lãnh đạo, việc thay đổi này không chỉ mang lại lợi ích cá nhân mà còn là công cụ hiệu quả để lan tỏa văn hóa phản tư tích cực trong toàn bộ tổ chức.

Chấp nhận và học từ sai lầm

Để thực sự phát triển, việc chấp nhận và học hỏi từ sai lầm là điều cần thiết. Mặc dù xu hướng tự nhiên của con người là né tránh sai sót, tư duy phát triển lại khuyến khích việc nhìn nhận thất bại như một phần không thể thiếu của quá trình tiến bộ.

Sai lầm không hề làm giảm giá trị của một cá nhân; ngược lại, chúng cung cấp những dữ liệu quý giá để điều chỉnh và cải thiện. Một tổ chức có thể nuôi dưỡng được tư duy này sẽ tạo ra một không gian tâm lý an toàn, từ đó thúc đẩy mạnh mẽ sự đổi mới và sáng tạo.

Chủ động đón nhận thử thách mới

Một trong những cách thiết thực nhất để nuôi dưỡng tư duy phát triển là chủ động đón nhận thử thách mới. Khi đối mặt với thử thách, chúng ta buộc phải bước ra khỏi vùng an toàn (quen thuộc và ít khi phải suy nghĩ nhiều). Chính trong những tình huống chưa từng trải nghiệm, chúng ta mới thực sự phải tư duy, tìm kiếm giải pháp và mở rộng khả năng của bản thân. Do đó, việc tích cực tiếp cận các tình huống phức tạp, sẵn sàng thử sức với nhiệm vụ ngoài khả năng hiện tại, chính là cách hiệu quả để nâng cao tư duy phát triển một cách bền vững và sâu sắc.

Lắng nghe và cải thiện từ phản hồi

Nếu được tiếp nhận đúng cách, các phản hồi sẽ là công cụ phát triển cực kỳ mạnh mẽ. Người có tư duy phát triển xem phản hồi không phải là sự đánh giá cá nhân, mà là thông tin giúp họ cải thiện. Việc xây dựng văn hóa phản hồi hai chiều, cởi mở và không phòng thủ chính là nền tảng để thúc đẩy tư duy học hỏi trong nội bộ doanh nghiệp.

Đặt mục tiêu phát triển cho bản thân

Sự phát triển có định hướng không thể xảy ra nếu thiếu mục tiêu rõ ràng. Những người có tư duy phát triển biết cách thiết lập mục tiêu không chỉ dựa trên kết quả, mà còn tập trung vào quá trình. Chẳng hạn như “học cách phản hồi hiệu quả” hay “trở nên kiên trì hơn khi đối mặt với khó khăn”. Việc đặt mục tiêu dạng này tạo ra động lực nội tại và giúp duy trì sự tiến bộ dài hạn.

Kết nối với những người có tư duy tích cực

Môi trường có ảnh hưởng sâu sắc đến cách suy nghĩ. Việc chủ động xây dựng mối quan hệ với những người có tư duy cầu tiến, biết chia sẻ kinh nghiệm và động viên đúng lúc sẽ tạo nên hệ sinh thái hỗ trợ cho sự phát triển cá nhân. Trong tổ chức, những “tác nhân lan tỏa tư duy tích cực” này có thể đóng vai trò như người cố vấn hoặc người truyền cảm hứng không chính thức.

Đọc sách, nghe podcast truyền cảm hứng

Những cuốn sách hoặc podcast truyền cảm hứng thường kể về hành trình vượt khó, cách con người đối diện với thất bại và kiên trì vươn lên. Vì vậy, đọc sách và nghe Podcast truyền cảm hứng là hai phương pháp đơn giản nhưng mạnh mẽ giúp nuôi dưỡng tư duy phát triển. 

Thông qua việc tiếp cận các câu chuyện thực tế, kiến thức mới hoặc những chia sẻ mang tính chất động viên, người nghe và người đọc có cơ hội  tiếp cận với góc nhìn đa dạng, tư duy mở và những trải nghiệm vượt ngoài hoàn cảnh của bản thân. 

Dành thời gian đánh giá bản thân

Dành thời gian đánh giá lại bản thân là một công việc cần thiết để hiểu mình đang làm gì hiệu quả, điều nào cần thay đổi,.. để từ đó, điều chỉnh chiến lược học tập và rèn luyện tư duy phát triển một cách linh hoạt và phù hợp với mục tiêu thực tế. 

Đối với người làm lãnh đạo hoặc giữ vai trò định hướng đội nhóm, việc đánh giá bản thân và đội ngũ giúp đảm bảo rằng hành trình phát triển của mình luôn gắn liền với định hướng và phà giá trị cốt lõi của tổ chức.  

Ghi nhận sự tiến bộ dù nhỏ nhất

Việc ghi nhận những tiến bộ, dù rất nhỏ, đóng vai trò then chốt trong việc nuôi dưỡng tư duy phát triển ở mỗi cá nhân. Thay vì chỉ chú trọng vào kết quả sau cùng, việc trân trọng từng bước tiến giúp mỗi người hiểu rằng nỗ lực luôn xứng đáng và có giá trị. Khi những cố gắng được nhìn nhận và đánh giá tích cực, cá nhân thường sẽ kiên trì hơn, giữ vững động lực và tiếp tục học hỏi không ngừng.

Trong môi trường tổ chức, sự ghi nhận kịp thời sẽ giúp mỗi người cảm thấy được trân trọng và góp phần xây dựng một văn hóa học tập tích cực và nhân văn, dám thử nghiệm, chấp nhận sai sót và tiến bộ hơn. Chính điều này sẽ từng bước tạo nên một môi trường mà ở đó, mọi nỗ lực đều có ý nghĩa, và sự phát triển trở thành một hành trình bền vững, lâu dài.

Thực hành Mindfulness

Hiện diện và hoàn toàn tập trung vào khoảnh khắc hiện tại có thể giúp mỗi người hiểu rõ hơn và thích nghi với sự thay đổi. Các bài tập như thiền định hoặc suy ngẫm, có thể giúp nâng cao khả năng tập trung tốt hơn và nâng cao khả năng ứng phó sáng tạo với những thách thức.

Thường xuyên thực hành Mindfulness có thể giúp rèn luyện tư duy phát triển

Ứng dụng tư duy phát triển trong các lĩnh vực

Tư duy phát triển trong kinh doanh

Trong lĩnh vực kinh doanh, tư duy phát triển đóng vai trò như một lợi thế cạnh tranh dài hạn. Những nhà lãnh đạo có tư duy phát triển không bị giới hạn bởi thất bại, mà coi đó là chất liệu để tái cấu trúc chiến lược, điều chỉnh sản phẩm hoặc thay đổi mô hình vận hành. Thay vì tìm kiếm sự hoàn hảo ngay từ đầu, họ thử nghiệm, lắng nghe phản hồi từ thị trường và học hỏi liên tục từ thực tiễn.

Văn hóa doanh nghiệp được xây dựng trên nền tảng của tư duy phát triển sẽ khuyến khích đổi mới, tạo không gian an toàn để nhân viên dám thử và dám sai. Nhân viên trong môi trường này cảm thấy được trao quyền, được lắng nghe và không ngại thay đổi. Điều này giúp tổ chức duy trì tốc độ đổi mới nhanh, đồng thời giữ chân và phát triển nhân tài.

Ngoài ra, tư duy phát triển còn là một công cụ mạnh mẽ trong việc đào tạo và phát triển đội ngũ. Thay vì đánh giá năng lực nhân viên theo kiểu “ai giỏi – ai kém”, các nhà quản lý áp dụng tư duy phát triển sẽ tập trung vào tiềm năng, lộ trình học hỏi và sự tiến bộ theo thời gian. Nhờ đó, doanh nghiệp có thể tối ưu hóa nguồn lực và xây dựng đội ngũ kiên cường trước mọi thử thách.

Tư duy phát triển trong giáo dục

Trong giáo dục, tư duy phát triển làm thay đổi cách nhìn nhận năng lực học sinh. Thay vì phân loại học sinh thành “giỏi – yếu”, tư duy này nhấn mạnh vào tiến trình học tập và nỗ lực cá nhân. Khi học sinh hiểu rằng năng lực của mình không cố định, mà có thể cải thiện thông qua rèn luyện và phản hồi, các em sẽ tự tin hơn, kiên trì hơn và học tập chủ động hơn.

Lúc này, giáo viên sẽ truyền tải tư duy phát triển bằng cách sử dụng ngôn ngữ khích lệ nỗ lực thay vì chỉ khen thành tích, đưa ra phản hồi mang tính xây dựng thay vì phán xét, hay khuyến khích học sinh đặt mục tiêu dài hạn,... Tất cả đều góp phần tạo nên môi trường học tập tích cực, nhân văn và hiệu quả hơn.

Tư duy phát triển cũng giúp hệ thống giáo dục ứng phó linh hoạt hơn với những thay đổi, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số và học tập đa nền tảng. Khi giáo viên và học sinh cùng chia sẻ niềm tin rằng mọi người đều có thể học được điều mới.

Tư duy phát triển trong đời sống cá nhân

Trong đời sống cá nhân, tư duy phát triển giúp mỗi người xây dựng lòng tin vào chính mình và khả năng vượt qua thử thách. Thay vì chán nản khi gặp thất bại, người có tư duy phát triển sẽ tìm hiểu nguyên nhân, học từ sai lầm và quay trở lại với cách tiếp cận mới. Từ đó, tạo ra sự kiên cường nội tại, nuôi dưỡng khả năng tự điều chỉnh và phát triển bền vững.

Tư duy phát triển còn góp phần nâng cao chất lượng các mối quan hệ. Thay vì cố định cách nhìn về người khác hoặc bản thân, người có tư duy này sẽ sẵn sàng lắng nghe, học hỏi từ người xung quanh và điều chỉnh để giao tiếp hiệu quả hơn. Điều đó giúp tạo ra môi trường sống tích cực, nơi sự phát triển cá nhân và tập thể cùng được thúc đẩy.

Bên cạnh đó, tư duy phát triển khuyến khích chấp nhận sự chưa hoàn hảo của bản thân mà không tự ti, đồng thời vẫn giữ được động lực cải thiện. Chính sự kết hợp giữa chấp nhận và nỗ lực đó tạo nên sự tự tin, niềm vui học hỏi và tinh thần chủ động trong hành trình sống và trưởng thành.

Tư duy phát triển được xem là tài sản quý giá giúp doanh nghiệp duy trì khả năng cạnh tranh

Tư duy phát triển không đòi hỏi phải làm điều gì lớn lao ngay lập tức. Nó bắt đầu từ sự tỉnh thức trước những phản ứng thường ngày, từ việc quan sát lại các mô thức suy nghĩ cũ, và từ việc đặt ra những câu hỏi có chiều sâu hơn với chính mình và với đội ngũ. Những thay đổi nhỏ về tư duy có thể tạo ra hiệu ứng cộng hưởng lớn trong cách ta dẫn dắt, xây dựng chiến lược hay kết nối con người.